Trong chăn nuôi có nhiều biện pháp để duy trì năng suất sinh sản và ổn định sức khỏe đàn heo. Nhưng biện pháp quan trọng nhất là bảo vệ đàn heo tránh khỏi các loại dịch bệnh gây hại. Có một số biện pháp giúp ngăn chặn dịch bệnh, nhưng quan trọng nhất vẫn là tiêu độc sát trùng.

Việc tiêu độc sát trùng có hai ý nghĩa quan trọng. Thứ nhất là ngăn chặn các nguyên nhân gây bệnh xâm nhập vào trong trại. Thứ hai là giảm các vi sinh vật gây hại tồn tại trong môi trường nuôi hoặc ức chế hoạt động của vi khuẩn trong trường hợp chúng đã lọt vào trong trại. Để có thể gây bùng phát bệnh trong trại thì số lượng vi sinh vật gây bệnh phải đạt ở một mức độ nhất định. Chính vì vậy, trước khi các vi sinh vật này tăng số lượng đến mức có thể gây bùng phát dịch bệnh, cần tiêu độc sát trùng để giảm hoặc loại trừ chúng trong môi trường chăn nuôi.

Việc tiêm ngừa hoặc sử dụng thuốc chỉ giúp ngăn ngừa tác nhân gây bệnh từ bên trong cơ thể heo. Việc tiêu độc sát trùng giúp làm giảm hoặc biến mất các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài cơ thể heo.

Các công việc như tiêm ngừa, sử dụng thuốc, quản lý nuôi dưỡng và tiêu độc sát trùng đều quan trọng. Nhưng những việc này cần phải làm đồng bộ thì mới nâng cao được năng suất sinh sản và bảo vệ heo khỏi dịch bệnh. Nếu chỉ làm tốt một trong số các việc trên thì rất khó phòng chống dịch bệnh thành công.

2. Một số loại thuốc sát trùng và đặc tính của chúng

Thuốc tiêu độc sát trùng thường được sử dụng dưới dạng phun xịt, nhưng trên thực tế ngoài phun xịt, thuốc sát trùng có thể dùng dưới các dạng xông, ngâm và pha nước uống. Ngoài ra, dựa vào thành phần của thuốc mà có thể chia làm các loại như loại phenol, các hợp chất clo, hợp chất i-ốt, amoni  bậc 4, aldehyde, hợp chất peroxide, các hợp chất có tính a-xít, kiềm mạnh...

v Phenol: Có hiệu quả với môi trường có tạp chất hữu cơ, nhưng hiệu quả làm sạch không cao. Không gây ăn mòn kim loại nhưng chú ý có thể ảnh hưởng tới các chất làm từ nhựa hoặc cao su. Tác dụng sát trùng không cao nên thường được pha với các a-xít hữu cơ khác như a-xít sulfuric hoặc a-xít axetic nhằm tăng hiệu quả sát trùng

- Đặc trưng thuốc sát trùng loại phenol:

Có hiệu quả trong môi trường có tạp chất hữu cơ.

Có tác dụng lâu dài.

Sát trùng hiệu quả các bồn chứa và sàn chuồng bê tông.

Không có hiệu quả làm sạch.

Thời gian tác dụng sát trùng thường lâu, tốn từ 2~12 tiếng.

Thành phần có độc tố nên có thể gây nguy hiểm.

Hiệu quả tốt với vi khuẩn, nhưng với vi-rút và vi khuẩn dạng bào tử thường không có hiệu quả.

Giá cả rẻ.

Có thể gây ảnh hưởng tới chất lượng thịt và sữa.

v Hợp chất chứa chlore: Hỗn hợp sát trùng được chia làm hai nhóm, nhóm có chất hữu cơ và nhóm không có chất hữu cơ. Loại thuốc sát trùng này có tác dụng nhanh, nhưng thường gây ô nhiễm khu vực sát trùng và dễ bị trung hòa trong môi trường có hợp chất hữu cơ.

- Đặc trưng thuốc sát trùng loại chlore:

Có tính ăn mòn cao.

Tác dụng nhanh.

Không hoạt động tốt trong môi trường có hợp chất hữu cơ hoặc nước cứng.

Tác dụng không duy trì lâu.

Tác dụng trên cả vi-rút và vi khuẩn.

Có thể làm thay đổi màu sắc khu vực sát trùng.

Giá rẻ.

v Hợp chất có chứa i-ốt: Nhóm này thường được coi là an toàn, không mùi. Những hợp chất này thường tan trong các chất hoạt động bề mặt, nên người ta thường hay thêm vào phốt- pho. Do có bổ sung phốt-pho nên chúng có khả năng gây ăn mòn.

- Đặc trưng thuốc sát trùng có chứa i-ốt:

Có tác dụng tẩy rửa cao.

Có hiệu quả trong sát trùng chân.

Khi hiệu quả sát trùng còn cao chúng có màu nâu, khi hiệu quả sát trùng giảm xuống thuốc chuyển sang màu rơm rạ.

Tác dụng nhanh.

Hiệu quả rộng trên vi khuẩn và vi rút.

Có hiệu quả tốt trong môi trường có tạp chất hữu cơ.

Giá cao.

v v Amoni bậc 4: Có hiệu quả trong việc tẩy rửa, tiêu độc hệ thống và thiết bị cấp nước. Đặc biệt khi loại bỏ được các tạp chất hữu cơ thì hiệu quả sát trùng của nhóm chất này sẽ cao. Do vậy, nếu dùng thuốc sát trùng loại này để sát trùng nền chuồng thì sẽ không mang lại hiệu quả, vì nền chuồng có nhiều tạp chất hữu cơ, chúng có thể trung hòa đặc tính sát trùng. Một số loại được sử dụng như chất bảo quản. Đặc biệt có hiệu quả trên vi khuẩn Gram dương.

- Đặc trưng thuốc sát trùng có chứa amonium bậc 4: 

- Đặc trưng thuốc sát trùng có chứa amonium bậc 4:

Không có tác dụng một phần hoặc toàn bộ trên nấm mốc và bào tử.

Bị trung hòa ở môi trường có tạp chất hữu cơ.

Không có tác dụng khi sử dụng chung với xà bông và các chất sát trùng khác.

Không có tác dụng trên vi-rút.

Có hiệu quả làm sạch trên hệ thống cấp nước và bề mặt trơn trượt.

v Aldehyde: Là loại có độc tính cao như formaldehyde nhưng tác dụng sát trùng cao. Cần lựa chọn sử dụng loại sản phẩm tốt, đúng phương pháp để đảm bảo an toàn.

v Hợp chất peroxide: Là loại thuốc sát trùng phổ rộng có hiệu quả trên nhiều tác nhân gây bệnh.

v Hợp chất có tính a-xít, kiềm mạnh: Là các loại như xút, vôi và hydroxit canxi. Trước đây xút 3% thường được sử dụng trong sát trùng xe do hiệu quả cao nhưng do tính ăn mòn mạnh nên không được ưa chuộng. Vôi thường được rắc để sát trùng dưới nền chuồng. Nên pha vôi với nước với tỷ lệ 1:2 để sử dụng.

3. Phương pháp và trình tự sát trùng

Quá trình sát trùng được chia làm 3 giai đoạn:

Thứ nhất, ta dùng nước và dụng cụ dọn dẹp sạch chuồng (phân, bụi, mạng nhện...).

Thứ hai, dùng các chất tẩy rửa để loại bỏ các tạp chất hữu cơ.

Thứ ba, sau khi hoàn thành hai bước trên mới sử dụng thuốc để sát trùng.

Phương pháp sử dụng thuốc sát trùng kinh tế nhất là loại bỏ các chất gây dơ bẩn chuồng bằng phương pháp vật lý, sau đó dùng nước xịt sạch. Nước và các chất tẩy rửa có thể loại bỏ 90% tác nhân gây bệnh.

Hiệu quả vệ sinh đã được chứng minh trong các thí nghiệm ở chuồng heo thịt. Một trại bỏ trống trong vòng 2 năm rưỡi không vệ sinh. Heo thí nghiệm được chia làm hai nhóm và được kiểm tra trọng lượng lúc nhập chuồng cũng như xuất chuồng. Trong chuồng này ta để một góc nhỏ nuôi heo theo hình thức cùng vào cùng ra, khu vực chuồng này trước khi nhập heo được xịt rửa chuồng bằng chất tẩy rửa. Khu chuồng còn lại giữ nguyên hiện trạng không xịt rửa. Kết quả cho thấy, nhóm ở chuồng có xịt rửa và áp dụng cùng vào cùng ra xuất chuồng ở 90kg trước 9 ngày.

Trại này mới chỉ sử dụng chất tẩy rửa, chưa sử dụng thuốc sát trùng, và áp dụng cùng vào cùng ra mà năng suất đã được cải thiện. Phương pháp cùng vào cùng ra và sử dụng chất tẩy rửa đã được biết từ lâu nhưng đến nay nhiều trại vẫn chưa áp dụng.

Sát trùng trại có heo:

Mật độ các lần sát trùng là 2~3 lần/tuần (nếu xung quanh trại có dịch bệnh nguy hiểm thì phải làm mỗi ngày). Lựa chọn thuốc sát trùng không gây ảnh hưởng tới hệ hô hấp và da của heo. Khi sử dụng máy phun xịt cần chú ý phun trần, heo, tường chuồng, nền, hệ thống máng nhằm đạt hiệu quả cao nhất. Hiệu quả thuốc sát trùng cao nhất là khi thuốc tiếp xúc với vi khuẩn gây bệnh dưới dạng hơi sương. Vào mùa nóng nên xịt thuốc sát trùng vào buổi chiều (khi trời nắng) thì sẽ mang lại hiệu quả cao.

Gần đây, nhiều trại trang bị hệ thống phun sương tự động trong trang trại. Trong trường hợp này trại có thể định thời gian phun thích hợp. Tuy nhiên, cần chú ý không tạo độ ẩm quá cao trong trại. Nếu trời nóng mà độ ẩm cao thì heo rất dễ bị stress.

Sát trùng ô chuồng và trại trống:

Trước khi sát trùng trại trống cần dọn vệ sinh cám còn dư. Các bộ phận không được tiếp xúc với nước (như đèn úm...) cần tháo ra hoặc bọc nilon. Sau đó, dùng máy xịt xịt sạch phân và các chất bẩn trong trại. Cần luôn nhớ rằng, chỉ cần thực hiện tốt bước xịt chuồng là đã đạt được 90% hiệu quả của việc sát trùng.  Trường hợp không thể làm sạch ở các góc và khe hở thì phải lựa chọn thuốc có hiệu quả trong môi trường lẫn tạp chất hữu cơ.

Không sử dụng thuốc có tính ăn mòn nhựa hoặc kim loại. Nếu có thể, nên áp dụng biện pháp xông khử trùng. Ở các trại kín thì biện pháp xông khử trùng thường mang lại hiệu quả cao. Tuy nhiên, cần chú ý khí gas sát trùng thường có độc tính. Khi áp dụng biện pháp xông khử trùng cần áp dụng theo các bước dưới đây.

Trình tự xông sát trùng: Đây là phương pháp rất có hiệu quả trong việc sát trùng, sử dụng khí formalin nồng độ 4% có tác dụng tiêu diệt tất cả bào tử vi khuẩn trong 15 phút.

- Sử dụng áo bảo hộ và mặt nạ phòng độc

- Đeo bao tay cao su.

- Trước khi sát trùng cần bịt kín các khoảng hở.

- Sử dụng thùng chứa bằng kim loại đặt giữa chuồng.

- Diện tích 28m² thì ta cần một hỗn hợp 200g kali pemanganat (thuốc tím) và 500ml formalin. Đầu tiên, bỏ một lượng kali pemanganat xác định trước vào thùng chứa, sau đó từ từ đổ formalin vào. Luôn nhớ là phải đổ formalin vào kali pemanganat. Khuấy đều để khí bốc lên.

- Đóng chặt cửa trong vòng 12 tiếng. Sau 12 tiếng mở tất cả cửa để thoáng khí trong vòng 8 tiếng.

Gần đây có một số chế phẩm xông sát trùng có độ an toàn và tiện lợi cao.

4. Những điều lưu ý khi lựa chọn thuốc sát trùng

Lựa chọn những loại thuốc có phổ sát khuẩn rộng (đặc biệt là loại có trong trại). Nên hỏi ý kiến bác sĩ thú y hoặc nhà sản xuất.

Tỷ lệ pha: trước khi sử dụng cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng. Cần nắm rõ tỷ lệ pha với nước. Ngoài ra, mục đích sử dụng cũng ảnh hưởng tới tỷ lệ pha. Nếu đơn giá nồng độ thuốc sát trùng như nhau thì thuốc nào có tỷ lệ pha nước cao hơn thì có tính kinh tế hơn.

Thời gian tác dụng: là thời gian tối thiểu sau khi tiếp xúc với vi khuẩn khiến vi khuẩn gây bệnh chết. Cần nắm rõ đặc điểm này khi sát trùng.

Hiệu lực trong môi trường tạp chất hữu cơ: điều này rất quan trọng, vì môi trường hoạt động của thuốc sẽ có rất nhiều tạp chất hữu cơ.

Độ thẩm thấu: khả năng thẩm thấu thuốc sát trùng là rất quan trọng. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả sát trùng cao ta cần tẩy rửa chuồng trại sạch trước khi phun xịt.

Thuốc sát trùng tốt phải đáp ứng các điều kiện sau:

Phổ diệt khuẩn rộng từ vi khuẩn, vi-rút đến các loại nấm mốc.

An toàn với người và vật nuôi.

Có hiệu lực ngay cả trong môi trường bụi hoặc lẫn tạp chất.

Tác dụng liên tục kéo dài.

Không gây kích thích, phai màu, ăn mòn và không độc hại.

Khi kết hợp với các chất tẩy rửa khác vẫn còn tác dụng.

Sử dụng được dưới dạng phun xịt.

An toàn và hiệu quả với hệ thống cấp nước.

Sử dụng được với máy xịt cao áp.

Phải có màu sắc nhất định.

Những điều lưu ý khi sử dụng thuốc sát trùng:

Tuân thủ nghiêm nghặt quy định của nhà sản xuất.

Khi tiếp xúc với thuốc nguyên chất cần sử dụng găng tay và công cụ bảo hộ.

Trường hợp thuốc dính vào tay phải rửa sạch.

Trường hợp thuốc dính vào mắt phải rửa bằng nước sạch, sau đó nếu cần thiết phải khám bác sĩ.

Để duy trì hiệu quả khu sát trùng chân, cần thay thuốc định kì.

Luôn bảo quản thuốc đúng quy trình, không để thuốc trong tầm tay trẻ em.

Thực tế sử dụng thuốc sát trùng trong trại:

Cửa ra vào trại chỉ nên có một cái. Không được có ngoại lệ vì bệnh xâm nhập cũng từ ngoại lệ này. Phía bên ngoài trại là khu vực nguy hiểm. Mọi người ra vào đều phải tắm, sát trùng, thay đồ ủng. Tất cả mọi người từ nhân viên, người ngoài đến giám đốc đều phải thi hành. Đặc biệt, không nên cho người ngoài vào trại nếu chưa áp dụng các biện pháp phòng ngừa tốt.

Sát trùng cổng ra vào: sát trùng xe cộ đặc biệt là bánh xe (nên sử dụng máy xịt). Đặc biệt xe đã đi trại khác hoặc lò mổ thì cần bắt rửa xe trước. Ngoài ra, cần chú ý sát trùng người ra vào.

Sát trùng  bên trong trại: sử dụng thuốc không độc và không gây kích thích để sát trùng bên trong trại, nên sát trùng vào thời điểm nóng nhất trong ngày. Như đã nói ở trên, cần xịt trần, tường, heo, máng ăn... để loại bỏ hết các tác nhân gây bệnh.

Sát trùng khu vực cân và lên heo: đây là khu vực nguy hiểm nhất của trại heo thịt và heo giống vì chúng tiếp xúc trực tiếp với bên ngoài. Vì người và xe bên ngoài là tác nhân gây dịch bệnh lớn, do vậy, nếu có thể thì nên thiết kế khu vực này bên ngoài trại và sát trùng định kì.

Dụng cụ sát trùng chân: thiết kế ở cổng ra vào mỗi trại, mỗi lần ra vào trại phải nhúng sát trùng. Không có ngoại lệ cho bất cứ ai.

Sát trùng nước uống: không chỉ nước uống cho heo mà cả cho người. Nếu vi khuẩn E.coli vượt quá mức cho phép sẽ gây nguy hiểm trong trại.

Ngoài ra, cần sát trùng các khu vực mổ khám, khu heo vận động, khu thay đồ.

Quản lý vệ sinh dịch tễ vào mùa nóng:

Heo là loài động vật có lớp mỡ dày, tuyến mồ hôi bị thoái hóa và không chịu được khi nhiệt độ lên quá cao. Nếu nhiệt độ trại tăng cao thì heo sẽ giảm lượng cám ăn vào, làm ảnh hưởng tới tăng trọng và ngày tuổi xuất chuồng. Ở heo nái thì heo sẽ chậm lên giống, tỷ lệ mang thai giảm, sự cố sinh sản tăng, chất lượng sữa bị ảnh hưởng khiến heo con bị tiêu chảy. Trong trường hợp heo đực, chức năng của tinh hoàn có thể bị ảnh hưởng, làm tỷ lệ thụ thai và số heo con sinh ra bị giảm sút.

Chính vì những lý do trên, cần có các biện pháp phòng chống và khắc phục những điều sau:

- Kiểm tra các trang thiết bị chống nóng. Vì mọi sự cố đều bắt đầu từ sự thiếu sót của khâu chuẩn bị.

- Kiểm tra các thiết bị cấp nước. Vì nước quan trọng hơn cám. Đặc biệt ở trại đẻ, cần lắp đặt thêm các vòi nước cho nái uống dễ dàng. Lắp đặt các núm uống bổ sung ở trại thịt vào mùa nóng sẽ hỗ trợ tăng trọng cho heo.

- Trường hợp nái :

-  Cần chuẩn bị cám có lượng dinh dưỡng cao khi nái giảm ăn (nhất là nái nuôi con). Bổ sung thêm các chất dinh dưỡng vào cám.

- Trước khi chuyển nái vào trại đẻ, nên tắm, sát trùng và diệt kí sinh trùng trên heo

- Trước khi đẻ 5 ngày, cần giảm cám và sau khi đẻ thì tăng lượng cám từ từ. Nếu trước khi đẻ giảm cám không đúng, heo rất dễ đẻ non hoặc ảnh hưởng tới chất lượng sữa.

- Đỡ đẻ sẽ giúp giảm sự cố khi đẻ.

- Sau khi đẻ có thể chích thuốc giảm đau để heo giảm stress.

- Trong thời gian nuôi con cần bổ sung nước uống từ vòi.

- Trường hợp heo đực:

- Cần bổ sung vitamin, trứng, tỏi vào khẩu phần ăn.

- Kéo phần da dương vật để vệ sinh sát trùng bên trong (1 lần/tuần).

- Kiểm tra tinh bằng kính hiển vi để xem có bất thường hay không.

- Vệ sinh sạch nền chuồng.

- Trường hợp heo hậu bị:

- Tiêm vắc-xin đầy đủ.

- Tăng số con dự kiến phối lên khoảng 15% so với lúc thông thường.

- Kiểm tra và ghi chép ngày lên giống đầu tiên.

- Lắp các màn che nắng ở trại và khu heo vận động.

- Khi phối:

- Phối vào thời điểm mát mẻ trong ngày. Có thể tắm cho nái trước khi phối.

- Trước khi phối nên rửa sạch âm hộ nái.

- Nền chuồng phối phải sạch sẽ.

- Trường hợp heo thịt:

- Trọng lượng heo trong chuồng phải đồng nhất.

- Mật độ nuôi giảm từ 1~2 con so với thông thường.

- Chích vắc-xin đầy đủ.

- Sau cai sữa nên tiến hành diệt nội ngoại kí sinh trùng.

- Sát trùng vào buổi chiều lúc trời nóng, chú ý thông thoáng khí chuồng trại.

- Diệt ruồi, muỗi. Vệ sinh bồn chứa nước, nếu cần thiết phải kiểm tra chất lượng nước.

( Theo pignpork)